کتاب “چرا به علم اعتماد کنیم؟” نوشته نیومی اورسکیز و ترجمه میثم محمدامینی است که نشر نو آن را منتشر کرده است. پاسخ ابتدایی اورسکیز موجز و روشن است.
معرفت علمی «اساساً مبتنی بر اجماع» است و فهم صحیح از علم می‌تواند به ما در «حل‌وفصل بحران کنونی اعتماد» به علم کمک کند.
همه‌گیری کرونا باعث شد یک‌بار دیگر بحث اعتماد به علم مطرح شود. علم با بحران عمومیِ اعتماد مواجه است. از دفتر رئیس‌جمهور ایالات متحده تا اخبار رسانه‌های تمام دنیا، نظر عموم دانشمندان در مورد تغییر اقلیم و اثربخشی واکسن‌ها و موضوعات مهم دیگر به چالش کشیده می‌شود و تصویر نادرستی از آن ارائه می‌شود.
شرکت‌های دخانیات و صنایع وابسته به سوخت‌های فسیلی و اتاق فکرهای بازار آزاد و سازمان‌های قدرتمند دیگری که تعهدات اقتصادی و ایدئولوژیکشان در تضاد با یافته‌های علمی است، بذر تردید درباره علم می‌افشانند.
می‌دانیم دانشمندان گاهی اشتباه می‌کنند و نادرستیِ برخی یافته‌های علمیِ خاصی که اکنون قبول عام یافته‌اند در آینده آشکار خواهد شد. پس چرا، چه وقت و تا چه اندازه باید به علم اعتماد داشته باشیم؟
طرح این پرسش‌ها هیچ‌گاه به این اندازه اهمیت نداشته است. با افزایش حوادث مرتبط با آب‌وهوا، بالا آمدن سطح آب‌ها و افزایش مهاجرت به دلایل اقلیمی، کشورها در سراسر جهان هزینه‌های فزاینده انجام می‌دهند.
شناخت علمی از تغییرات اقلیمی برای آینده بشر اهمیتی حیاتی دارد، اما این فقط نوک کوه یخ است. آیا واکسن‌ها اثربخش‌اند؟ قرص‌های ضدبارداری باعث افسردگی می‌شوند؟ استفاده از نخ دندان مفید است؟ شاید دانشمندان در مورد این پرسش‌ها و بسیاری مسائل دیگر اتفاق نظر داشته باشند، اما شک و تردید درباره‌شان رواج دارد. حرف چه کسی را باور کنیم و چرا؟
اورسکیز با دنبال‌کردن تاریخ و فلسفه علم از اواخر قرن نوزدهم تا به امروز توضیح می‌دهد که برخلاف باور رایج، هیچ روش علمی واحدی وجود ندارد؛ بلکه قابل‌اعتماد بودن مدعاهای علمی ناشی از فرایندهایی اجتماعی است که از طریق آن‌ها، مدعاها با دقت فراوان بررسی می‌شوند. این فرایندها بی‌نقص نیستند. وقتی پای انسان در میان است، هیچ‌چیزی بی‌نقص نیست؛ اما نویسنده از موارد به خطا رفتن دانشمندان درس‌های بسیاری اقتباس می‌کند. اورسکیز بیان می‌کند که چطور اجماعْ، شاخصی اساسی است که نشان می‌دهد چه وقت تکلیف یک مسئله علمی روشن شده و چه هنگام معرفت تولیدشده به احتمال فراوان قابل‌اعتماد است.
پژوهشگران برجسته‌ای در عرصه علوم سیاسی، تاریخ علم، فلسفه علم و اقلیم‌شناسی واکنش‌های انتقادی به موضوع کتاب داشته‌اند که به غنای اثر افزوده است. مقدمه روشنگر کتاب را استیون مسیدو، نظریه‌پرداز سیاسی، نگاشته است.
نیومی اورسکیز در این کتاب با پاسخ‌هایی روشن و قانع‌کننده می‌گوید که چه وقت و چرا یافته‌های علمی قابل‌اعتمادند. او با نثری شیوا توضیح می‌دهد که پایه و اساس اعتماد به علم از کجا است و شرح دقیق استدلال‌هایش همراه با نمونه‌هایی آشکار از اینکه چگونه علم در زمینه‌های مهم و حساس زندگی ما نقش دارد است.
در اینجا خواننده شاهد دفاعی محکم از این موضع خواهد بود که اجماع علمی قابل‌اعتماد است، اما نه اجماعی که بر روشی خاص در پژوهش یا ویژگی مشخصی در دانشمندان استوار است، بلکه اجماع مبتنی بر سرشت علم به‌مثابه فعالیتی جمعی.
کتاب چرا به علم اعتماد کنیم از دل سخنرانی‌های تَنِر دانشگاه پرینستون درباره ارزش‌های بشری پدیدآمده که اورسکیز، دانشمند و تاریخ‌نگار علم برجسته، در اواخر نوامبر ۲۰۱۶ انجام داد. در این برنامه، چهار متخصص برجسته که نماینده حوزه‌ها و دیدگاه‌های گوناگون بودند به دو سخنرانی اورسکیز پاسخ‌هایی دادند. سخنرانی‌ها، چهار اظهارنظر و پاسخ مبسوط اورسکیز به آن‌ها، همه پس از بازبینی و تفصیل در این مجلد آمده‌اند.
خواننده در فصل‌های این کتاب شرحی مختصر از مهم‌ترین بحث‌های فلسفی درباره ماهیت فهم علمی، روش علمی و نقش جوامع علمی خواهد دید. اورسکیز از نقش‌آفرینی ارزش‌ها در علم دفاع می‌کند و به بحث رابطه علم و دین می‌پردازد و دیدگاه خودش را در مقام مدافع علم شرح می‌دهد. چهار صاحب‌نظر دیگر نظرات خودشان را درباره این مسائل بیان می‌کنند و اورسکیز مطلب را با اظهارعقیده درباره مصائب و مواهب علم در زمانه ما خاتمه می‌دهد.
کتاب “چرا به علم اعتماد کنیم؟” را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟
این کتاب را به کسانی که فکر می‌کنند گاهی نمی‌توان به علم اعتماد کرد پیشنهاد می‌کنیم. پژوهشگران رشته‌های مختلف علمی به‌ویژه رشته‌های علوم پایه، پزشکی و همچنین علوم‌انسانی مانند فلسفه مخاطبان این کتاب هستند.
درباره نیومی اورسکیز
نیومی اورسکیز استاد تاریخ و فلسفه علم و استاد علوم زمین دانشگاه هاروارد است. او که نویسنده‌ای مشهور در سطح جهانی است از پیشاهنگانِ بحث درباره نقشِ علم در اجتماع و مسئله تغییر اقلیم بر اثر اقدامات انسان است.
برخی از کتاب‌های وی عبارت‌اند از: فروپاشی تمدن غربی، چشم‌اندازی از آینده، سوداگران شک، معدودی دانشمند چطور حقیقت را درباره مسائل مختلف از استعمال دخانیات گرفته تا گرمایش جهانی مخدوش کرده‌اند، رد رانش قاره‌ای و صفحات زمین‌ساخت و تاریخ درونی نظریه جدید زمین‌شناسی.
