این نخستین ژنوم باکتری Y. pestis از دوره ماقبل تاریخ است که خارج از قاره اوراسیا کشف شده است.
اگرچه طاعون بوبونیک بیشتر با شیوع مرگبارش در اروپا در قرن چهاردهم شناخته می‌شود؛ اما شواهدی از وجود باکتری Yersinia pestis (یرسینیا پتسیس) در بقایای اسکلت‌هایی در روسیه امروزی کشف شده است که قدمت آن‌ها به حدود ۵۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. با این حال، مطالعات اخیر نشان می‌دهد که محققان برای اولین بار مورد شناخته شده‌ای از طاعون را در خارج از اوراسیا یافته‌اند که مربوط به یک مومیایی ۳۲۹۰ ساله در مصر باستان است.
نکته مهم‌تر، رویکرد میان‌رشته‌ای این تحقیق است؛ جایی که ژنتیک، باستان‌شناسی، اپیدمیولوژی و فناوری تحلیل DNA باستانی به هم پیوند می‌خورند — همان نوع پروژه‌هایی که در رویدادهایی مثل جشنواره اندیشمندان و دانشمندان جوان مورد توجه قرار می‌گیرند، بدون آنکه الزاماً تمرکز بر گذشته داشته باشند؛ بلکه برای درک بهتر روندهای پیچیده زیستی و تاریخی در طول زمان.
طاعون بوبونیک چیست؟ شرح وحشتناک بیماری که تاریخ را لرزاند
باکتری یرسینیا پتسیس، معروف به عامل بیماری «مرگ سیاه»، یکی از بدنام‌ترین بیماری‌های تاریخ بشریت است. طاعون بوبونیک معمولاً از طریق کک‌هایی منتقل می‌شود که جوندگان را آلوده کرده‌اند. این بیماری سیستم لنفاوی را هدف قرار می‌دهد و چند روز پس از عفونت، علائمی شبیه آنفولانزا بروز می‌دهد. با این وجود، این بیماری می‌تواند به سرعت تشدید شود و اغلب منجر به مرگ می‌شود. افراد مبتلا ممکن است تورم دردناک غدد لنفاوی در نواحی کشاله ران، زیر بغل و گردن را تجربه کنند که به همراه تب شدید، لرز و حتی تشنج است. در مراحل پیشرفته بیماری طاعون، استفراغ خون (هماتمزیس) آغاز می‌شود و غدد لنفاوی متورم که به «بوبو» معروف‌اند، معمولاً بزرگ و دردناک شده و ممکن است پاره شوند. علاوه بر این، خونریزی‌های داخلی باعث نِکروز و کبودی‌های گسترده در قسمت‌های مختلف بدن می‌شود که همین علائم عامل نام‌گذاری آن به عنوان «مرگ سیاه» شده است.
طاعون در تاریخ: از قرون وسطی تا امپراتوری‌های باستانی
علاوه بر شیوع گسترده طاعون در اروپا بین سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۳ میلادی، باور عمومی بر این است که این بیماری عامل اصلی شیوع طاعون ژوستینیان در امپراتوری روم شرقی در قرن ششم میلادی بوده است. همچنین، طاعون بوبونیک عامل یک اپیدمی سوم بود که در سال ۱۸۵۵ در مناطق چین، مغولستان و هند رخ داد. با این حال، محققان در نشست اروپایی انجمن پالئوپاتولوژی ثابت کرده‌اند که این باکتری در دوران باستان نیز در مصر باستان حضور داشته و احتمالاً باعث بروز اپیدمی‌های طاعون در آن زمان شده است.
راز مومیایی مصر: کشف DNA یرسینیا پتسیس در روده و استخوان‌ها
تیم تحقیقاتی پس از بررسی یک مومیایی نگهداری شده در موزه Egizio ایتالیا، متعلق به دوره میانی دوم یا اوایل پادشاهی نوین مصر، به نتایج مهمی دست یافتند. پژوهشگران اعلام کردند که DNA استخراج‌شده از محتویات روده و بافت استخوانی این مومیایی، حاوی شواهد قطعی از وجود باکتری یرسینیا پتسیس است که نشان می‌دهد فرد پیش از مرگ، به طاعون بوبونیک شدید و پیشرفته مبتلا بوده است. این تیم در خلاصه گزارش خود آورده است: «برای نخستین بار، ژنوم باکتری یرسینیا پتسیس (عامل بیماری طاعون) از دوره پیشاتاریخی خارج از قاره اوراسیا — که شامل اروپا و آسیا می‌شود — کشف شده است. این یافته، شواهد مولکولی روشنی ارائه می‌دهد که طاعون در مصر باستان نیز وجود داشته است.»
ردپای طاعون در مصر باستان: شواهدی که تاریخ را بازنویسی می‌کند
کارشناسان سال‌ها درباره وجود طاعون بوبونیک در مصر باستان نظریه‌پردازی کرده‌اند. به گزارش وب‌سایت IFL Science، در سال ۲۰۰۴، یک تیم تحقیقاتی در سایت باستان‌شناسی آمنه، واقع در کنار رود نیل در مصر، کک‌هایی با قدمتی چند هزار سال کشف کردند. این یافته‌ها همراه با یک متن پزشکی مصری حدود ۳۵۰۰ ساله که به تورم غدد لنفاوی، معروف به «بوبو»، اشاره دارد، موجب شد دانشمندان حدس بزنند که طاعون (مرگ سیاه) هزاران سال پیش به جوامع اطراف رود نیل نیز رسیده است. اما به دلیل نبود شواهد مستقیم از باکتری یرسینیا پتسیس (عامل بیماری طاعون)، این فرضیه تا آن زمان به طور قطعی اثبات نشده بود. با این حال، کشف DNA باکتری طاعون در مومیایی اکنون گواهی قوی بر وجود طاعون بوبونیک در مصر باستان ارائه می‌دهد.
چشم‌انداز علمی: این کشف چه معنایی برای فهم تاریخ بیماری‌ها دارد؟
اگرچه هنوز مشخص نیست که طاعون چقدر در مصر باستان گسترده بوده است، اما محققان امیدوارند این یافته‌ها به بررسی ژن‌های مرتبط با بیماری، روش‌های انتقال و آسیب‌شناسی آن کمک کند. این کشف می‌تواند دریچه‌ای جدید به مطالعه تاریخ بیماری‌ها و تأثیر آن‌ها بر تمدن‌های باستانی باز کند.
درک چنین مسیرهایی نه فقط به کار مورخان و پزشکان می‌آید، بلکه در چشم‌اندازهای تحقیقاتی آینده — چه در آزمایشگاه‌ها و چه در پروژه‌های تحقیقاتی نسل جوان — نقشی کلیدی دارد. در همین زمینه، برخی پژوهشگران جوان که در چارچوب رویدادهایی مثل جشنواره اندیشمندان و دانشمندان جوان فعالیت می‌کنند، به سراغ مطالعه همین تقاطع‌های کمتر دیده‌شده بین علم و تاریخ رفته‌اند.
منبع: Pop Science
