محمد بن علی بن ملک‌داد تبریزی، ملقب به شمس‌الدین، یا شمس تبریزی (زاده ۵۸۲ – درگذشته ۶۴۵ هجری قمری در تبریز ) از صوفیانِ مسلمان مشهور سده هفتم هجری است و عشق استاد-شاگردی میان شمس و مولانا زبانزد مردم آن زمان بود. سخنان وی را که در مجالس مختلف بر زبان آورده را مریدان گردآوری کرده‌اند که به نام «مقالات شمس تبریزی» معروف است و شامل مجموعه‌ای از سوال‌ها و جواب‌های میان او و مولانا و مریدان است.
علایق شمس تبریزی
شمس به ریاضیات، جهانگردی و مکتب‌داری می‌پرداخت. او ابتدا تحت شاگردی شیخ ابوبکر زنبیل باف تبریزی بود. شمس بسیار عاشق سفر بود و به نقاط مختلف سفر می‌کرد تا تجربه‌های فراوانی به دست آورد.
بدیع‌الزمان فروزان‌فر معتقد است میان مقالات شمس با مثنوی مولوی ارتباطی قوی وجود دارد. مطالبی که در این مقالات موجود است در خصوص شخصیت، زندگی و خانواده شمس، رابطه شمس با مولانا، قصه‌ها و حکایات او است.
شمس و زبان پارسی
شمس در مقالاتش می‌گوید: بدین لطیفی و خوبی، که آن معانی و لطافت که در زبان پارسی آمده‌است و در تازی نیامده است.
آثار شمس تبریزی
دیوان شمس تبریزی که به دیوان کبیر معروف است، مجموعه‌ای از شعرهای مولانا است که بخش اعظم آن را مولانا خطاب به شمس تبریزی سروده است.
- مقالات شمس تبریزی
- مناقب العارفین
شعری زیبا از شمس تبریزی:
به اندازه یک گل زیبا باش
ولی نه چون خارش ظالم
با آدم‌ها چنان باش، که یا زنده کنی یا بمیرانی
ولی زخمی رها نکنی …
